شناخت میوه درخت بنه

۱۱ فروردین ۱۴۰۰ /

مقدمه

درخت پسته کوهی (درخت بنه | درخت بن | درخت ون | درخت ویژه ن) ازجمله درختان بسیار باارزش به شمار می‏ آید، که بیشتر در غرب کشور و در رشته کوه های زاگرس رویش دارد. ارزش بالای بنه، به کاربرد قسمت ‎های مختلف آن در زمینه‏ های متعدد دارویی، صنعتی و خوراکی بر می گردد. در ادامه به معرفی این درخت خودرو و شرایط رشد و نمو آن پرداخته می شود. همچنین به معرفی میوه درخت بنه، خواص و ترکیبات آن و در نهایت موارد مصرفی مغز بنه اشاره می گردد.

درخت پسته کوهی

نام علمی درخت بنه یا پسته کوهی (پسته وحشی)، Pistacia Atlantica است. این درخت معمولاً در مناطق کوهستانی رشته کوه‌های زاگرس و به صورت کاملا خودرو می‌روید. درخت پسته کوهی یکی از باارزش‏ ترین گونه‏‌های گیاهی است. این گونه از دیرباز بسیار مورد توجه قرار گرفته‌است. قسمت ‏های مختلف این درخت مانند پوست، برگ، میوه نارس و مغز دانه رسیده آن را می توان برای مصارف متعدد خوراکی و دارویی مورد استفاده قرار داد.

علاوه بر این از درخت بنه، صمغ خاص و مرغوبی ترشح می‌شود که به سقز شهرت دارد. به همین دلیل گاهی این درخت را با نام درخت سقز نیز می‌شناسند. شیره سقز دارای خواص بسیار زیادی است. این ماده باارزش، کاربردهای متعددی در زمینه ‏های مختلف دارویی، درمانی، صنعتی و غذایی دارد. رایج‏ ترین استفاده آن در تولید آدامس طبیعی یا آدامس سقز می ‏باشد. در مقاله ای با عنوان خواص سقز طبیعی، به طور کامل به تشریح این شیره منحصر به ‏فرد پرداخته شده‌است.

ارزش درخت بنه

امروزه به خاطر ارزش آفرینی این گونه گیاهی ارزشمند محافظت از آن در اولویت قرار گرفته‌است. لذا باید در حفظ و نگه داری این گونه گیاهی ارزشمند تلاش فراوان نمود. همانطور که اشاره شد از قسمت های مختلف درخت پسته کوهی می توان استفاده های متعدد کرد. به طور مثال:

گُل درخت بنه اُخرایی رنگ است و بصورت سنتی در رنگرزی استفاده می گردد.
شیره سقز درخت بنه که سبز رنگ و حالتی بسیار چسبنده دارد. از این شیره در بسیاری از صنایع مانند تولید آدامس طبیعی بن و عطرسازی و محصولات خوشبوکننده و سایر مواد دارویی استفاده می گردد.
بخار پوست درخت بنه باعث فرار حشرات در محدوده بخار قابل استشمام می گردد.
از دمنوش پوست و برگ پسته کوهی میتوان برای درمان اسهال های مکرر استفاده کرد.
برگ درخت پسته کوهی نیز یک نگهدارنده ارگانیک و طبیعی است. آن را به محصولات دست ساز خانگی اضافه می کنند تا مانع از فساد آن ها شود.
میوه درخت بنه نیز خاصیت های بسیاری دارد که در ادامه توضیح داده شده‌است.

درخت بنه گیاهی خودرو

درخت بنه فقط بصورت وحشی و خودرو رویش دارد. چرا که نهال درخت بنه را بر خلاف گونه‏ های گیاهی دیگر نمی ‏توان در گلخانه رویاند. دلیل این امر هم سفتی و سختی پوسته دانه درخت بنه است. که باید چندین سال در طبیعت بماند و این پوسته سخت در بین سنگ ها ساییده و شکننده شده و در سرمای زمستان و فصل یخبندان این پوسته ترک خورده تا باعث شود در فصل بهار این دانه شروع به سبز شدن و جوانه زدن نماید.

درخت پسته کوهی به دلیل شرایط خاص رشد و نمو بدون دخالت هیچگونه نیروی انسانی و به دور از هر گونه کود و مواد شیمیایی به ثمر میرسد. این امر هم دارای پیامدهای مثبت و هم پیامد منفی است. پیامد مثبت این امر به خلوص، سالم و طبیعی بودن این درخت در نتیجه رشد خودرو اشاره دارد. درحالی که همین امر میتواند درخت ارزشمند را در صورت عدم حفاظت در معرض خطر انقراض قرار دهد.

میوه درخت بنه (دانه پسته کوهی)

بنه یا پسته کوهی، اجداد طبیعی و وحشی همان پسته ای است که بر همگان آشنا است. دانه بنه همان میوه درخت بنه می‏باشد. که به دلیل شرایط رشد خاص و اینکه درخت بنه در طبیعت بکر و دست نخورده و به دور از هرگونه مواد شیمایی به صورت خودرو رشد میکند، دارای خواص بسیار بالاتری نسبت به پسته است. مغز میوه درخت بنه یک دانه روغنی و ارگانیک است. که علاوه بر استفاده به شکل آجیل و تنقلات در تهیه غذاهای سنتی هم بسیار مورد مصرف قرار می‏گیرد. یعنی دانه بنه را میتوان به عنوان طعم ‏دهنده در تهیه غذاهای متعدد استفاده کرد. که در ادامه به این موضوع نیز پرداخته شده‌است. مغز بنه را هم میتوان به 2 صورت روغنی و خوراکی مورد مصرف قرار داد. که علاوه بر طعم خاص دارای خواص ارزشمندی نیز است.

دانه بنه یا پسته وحشی (میوه درخت بنه) در دو نوع «نرمه» و «زبره، سفته یا کِلَه» یافت می‏ شود. بنه (از نوع زبره) با نام علمی Pistacia mutica و پسته وحشی (از نوع نرمه) با نام علمی Pistacia khinjuk می‌‏باشد که به آن کلخونگ می‏گویند. کلخونگ کمی کوچک تر از بنه (زبره) است. وقتی صحبت از مغز بنه می‏شود منظور همان بنه (از نوع زبره) است که تقریبا نمیتوان پوسته آن را به راحتی شکست و خورد. در مقاله تفاوت کلخونگ و بنه به طور کامل به تفاوت این دو دانه پرداخته شده‌است.

ترکیبات مغز میوه درخت بنه

مغز پسته وحشی یا میوه درخت بنه از جمله دانه‏ های مغذی به شمار می‌‏آید. این ماده سرشار از ترکیبات مفید برای سلامتی است. محققان دانشگاه علوم و تحقیقات تهران با استفاده از روش کوبیدن بنه و بدون هیچ فرایند شیمیایی و گرمادهی موفق به استخراج عصاره بنه گردیدند. مغز بنه شامل ۸۰ درصد روغن است. پژوهشگران با استفاده از پیشرفته‌‏ترین دستگاه‌های تجزیه‌‏ای به صورت جز به جز به کل ترکیبات مغز بنه دست یافتند. طی این بررسی‏‌ها مهمترین ترکیبات بنه شامل اسیدهای چرب غیراشباع، توکوفرول ها، فیتواسترول، کاروتنوئیدها و در نهایت فنول ها معرفی شده‏‌اند.

در ادامه درباره هر یک از این ترکیبات بیشتر توضیح داده شده‌است.

اسیدهای چرب غیراشباع

میزان 80 درصد روغن میوه درخت بنه شامل اسیدهای چرب غیراشباع است. که از این میزان 50 درصد را اولئیک اسید و 30 درصد را لینولئیک اسید تشکیل داده‌است. وجود این اسیدهای چرب باعث کاهش کلسترول و فشارخون و همچنین کنترل بیماری‏ های قلبی عروقی میگردد. لذا چربی مغز بنه نه تنها مضر نیست بلکه عنصری مفید برای تقویت قلب و عروق است.

اولئیک اسید

اولئیک اسید از جمله اسیدهای چرب غیراشباع است. این ماده به دلیل خواص و کاربردهایی متعدد در صنایع آرایشی و بهداشتی یکی از ترکیبات اصلی به شمار می آید. از جمله خواص این ماده در صنایع آرایشی بهداشتی میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

- به دلیل دارا بودن خواص مرطوب کنندگی باعث نرمی و لطافت پوست میگردد.
- باعث تحریک رشد مو و قوی تر شدن ریشه مو می‏شود.
- با ترمیم فولیکول های آسیب دیده مو از خشکی پوست سر و شوره جلوگیری میکند.

دیگر خواص اولئیک اسید

به طور کلی اولئیک اسید موجود در میوه درخت بنه دارای خواص زیر می باشد:

افزایش تولید گلبول های سفید و تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر عوامل بیماری زا
خواص آنتی اکسیدانی اولئیک اسید موجود در بنه به خنثی سازی رادیکال های آزاد مضر و کاهش آسیب های ناشی از اکسیدان ها منجر میگردد.
سبب جلوگیری از بروز بیماری ‏های التهابی مانند آرتریتروماتوئید و اختلالات خود ایمنی مانند فیبرومیالژیا
اولئیک اسید موجود در بنه عملکرد مناسبی نسبت به ریه دارد.
کاهش علائم آسم
افزایش سوخت و ساز بدن – کمک به کاهش وزن
تقویت حافظه
بهبود التهاب مفاصل
کاهش مقاومت در برابر انسولین یعنی تنظیم قند خون و حفظ سطح گلوکز سالم در خون
اولئیک اسید موجود در بنه دارای ترکیبات آنتی اکسیدانی قوی است که به کاهش پیری کمک کرده و مانع از بروز چین و چروک های زودرس می‏گردد.
اولئیک اسید موجود در بنه یکپارچگی غشاء سلولی را تقویت کرده و باعث بهبود عوارض پوستی در شرایطی مانند اگزما و پسوریازیس (بیماری پوستی خود ایمنی) میشود.

لینولئیک اسید

ترکیب مهم دیگر موجود در میوه درخت بنه لینولئیک اسید است. 30 درصد از وزن دانه روغنی بنه را تشکیل داده‌است. لینولئیک اسید در بدن انسان قابل سنتز شدن نیست. لذا باید آن را از مواد غذایی دارای این ترکیب، همچون بنه بدست آورد. به صورت کلی دریافت لینولئیک اسید به میزان کافی سبب جلوگیری از ریزش مو، پوسته پوسته شدن پوست و بهبود سریعتر زخم ها می‏گردد.

توکوفرول ها

دومین ترکیب رایج در بنه توکوفرول است. که به میزان ۴۱۰ میلیگرم به ازای هر کیلوگرم بنه یافت می‏شود. مهمترین فرم توکوفرول آلفا یا همان ویتامین E است. که معادل ۳۸۰ میلیگرم به ازای هر کیلوگرم بنه است. توکوفرول‏ ها آنتی اکسیدان‏ های محلول در چربی اند. بنابراین دانه بنه سرشار از ویتامین E است.

ویتامین E موجود در بنه دارای خواصی از جمله:

در افزایش باروری و پیشگیری از سقط جنین موثر است.
ویتامین E موجود در بنه در حفظ انعطاف پذیری دیواره عروق موثر است. همچنین بعنوان یک ماده ضد انعقاد خون عمل میکند.
ویتامین E موجود در بنه به عنوان آنتی اکسیدان عمل میکند. خطر ابتلا به سرطان، به ویژه سرطان‏ های پروستات و سرطان سینه را کاهش میدهد.
ویتامین E موجود در بنه باعث کاهش مشکلات عصبی و عضلانی از جمله عدم تعادل و اثرات کم خونی در فرد میشود.
ویتامین E موجود در بنه سبب پیشگیری از بروز بیماری آلزایمر، حفاظت از منطقه ماکولا شبکیه چشم و جلوگیری از پیشروی آب مروارید مفید است.

به طور کلی ویتامین E بعنوان یک آنتی اکسیدان در مواد آرایشی (شامل کرم ها و لوسیون) استفاده میشود. آنتی اکسیدان موجود در این مواد باعث حفظ طعم و جلوگیری از اکسیداسیون یا ترشیدگی غذای حاوی روغن میشود.

کاروتنوئیدها

سومین ترکیب مهم درون بنه ترکیبات کاروتنوئیدها محلول در چربی هستند. وزنی معادل ۸۰/۱۴ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم بنه دارند. کاروتنوئیدهای موجود در بنه نقش پیش ویتامین A را ایفا کرده که در بدن به ویتامین A تبدیل میشود.

کاروتنوئیدها:

باعث جلوگیری از آسیب های پوستی ناشی از تابش نور خورشید می‏گردند.
مصرف غذاهای غنی از کاروتنوئیدها مثل بنه در بهبود عملکرد سیستم ایمنی نقش ویژه‌ای ایفا می‏کند.
کاروتنوئیدهای موجود در بنه با ورود به جریان خون، باعث افزایش جذب مواد مغذی در بدن می‏شوند.
در واقع ضد التهاب بودن کارتنوئیدها به بهبود کارکرد قلب و عروق منجر شده و از مسدود شدن دیواره شریان ها جلوگیری می‏نماید.
کاروتنوئیدهای موجود در بنه باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان هایی مانند سرطان ریه و سرطان پوست میگردد.
کاروتنوئید در کاهش اثرات مخرب ناشی از استعمال سیگار موثر است.

فیتواسترول

ترکیبات استرول یک نوع چربی‌ گیاهی است. که در برخی گیاهان به ویژه در بنه وجود دارد. فیتواسترول 73/87 درصد کل ترکیبات استرول را به خود اختصاص داده‌است. از نظر ساختمان مولکولی این ماده شبیه به کلسترول است. می‌توانند از بروز سرطان پیشگیری کرده و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را نیز کاهش دهد. به همین دلیل وجود فیتواسترول‌ها موجود در بنه در رژیم غذایی روزانه افراد خصوصا افرادی که سابقه چربی خون از نوع کلسترول (LDL) بالا دارند بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

ترکیبات فیتواسترول موجود در بنه دارای خواصی از جمله:

کاهش درد، تب و سایر علائم ناشی از التهاب (التهاب‌های مزمن و یا کوتاه‌مدت)
محافظت از بدن در برابر بروز ۳ نوع سرطان سینه، پروستات و روده
جلوگیری از جذب کلسترول درون دستگاه گوارش به میزان ۴۰ درصد با تاثیر مستقیم بر روی سیستم گوارشی بدن می‏باشد.

فنول

آخرین ترکیب موجود در بنه فنول است که وزنی معادل 4/26 میلی گرم در هر کیلوگرم مغز بنه را داراست. مهمترین کاربرد فنول اثرات ضد میکربی است که باعث فعالیت کرم کُشی در روده و معده میگردد.

همانطور که بیان شد بنه دارای ترکیباتی مفید بوده و سرشار از مواد مغذی است. به همین دلیل مصرف دانه بنه از جهات مختلفی برای سلامتی بدن مفید است.

خواص مغز بنه

مغز بنه از جمله دانه های مغذی و سرشار از خاصیت به شمار می آید و به همین دلیل است که بنه به مروارید سبز شهرت دارد. در ادامه خواص مغز بنه در حالت خوراکی و غیرخوراکی و تاثیر این دانه به صورت مجزا بر روی سیستم گوارشی، عصبی، تعدیل سیستم مزاج و… بیان گردیده است.

خواص خوراکی دانه بنه

مغز بنه در درمان کم خونی موثر است.
مصرف خوراکی مغز بنه به دلیل اینکه سرشار از ویتامین E است اثر انتی اکسیدانی بالایی داشته و همانند یک انتی بیوتیک پر قدرت باکتری های مضر بدن را از بین برده و به سلامت بدن کمک می نماید.
مصرف خوراکی مغز بنه، بدن را ایمن کرده و مقاومت آن را در برابر بیماری های عفونی و میکروبی بالا خواهد برد.
جهت جلوگیری از ریزش مو و تقویت پیاز و ساقه مو، میتوان روغن پسته کوهی و سرکه را همراه با برگ آسیاب شده آن ترکیب کرده و بر روی موها مالش دهید.
مصرف مغز بنه در زنان باردار باعث تقویت عمومی بدن میگردد زیرا پسته کوهی دارای تمامی اسیدهای آمینه، تمام املاح معدنی مورد نیاز بدن (شامل ید، آهن، روی، منگنز، پتاسیم، …) است و باعث پاکسازی رگ ها میشود.
مغز پسته کوهی برای جلوگیری از ضعف قوای بدن مناسب است.
مصرف مغز بنه در درمان نرمی استخوان بسیار مفید است.
مصرف پسته کوهی در رفع خشکی و ترک خوردگی لب، تقویت بینایی در شب و همچنین جلوگیری از شب کوری مورد استفاده قرار میگیرد.

تاثیر مغز بنه بر روی سیستم گوارشی

مغز بنه باعث تقویت دستگاه گوارشی شده و سیستم گوارش را در برابر بیماری های گوارشی مقاوم می کند. به طوری که اطبا سنتی مصرف این دانه را از دیر باز توصیه کرده اند.
مغز بنه (مغز پسته کوهی)، سبب پاکسازی کبد و لذا افزایش کارآیی کبد می‏گردد. مصرف مغز بنه در درمان اکثر اختلالات و نارسایی های کبدی، به عنوان دارویی موثر تجویز می‏شود.

ثاثیر مغز بنه بر سیستم عصبی

مغز بنه در تقویت اعصاب موثر است.
مغز بنه در افزایش قدرت حافظه موثر می باشد به طوری که به افراد کهنسال برای جلوگیری از بروز آلزایمر پیشنهاد میگردد که از مغز بنه استفاده مدام نمایند.

تاثیر مغز بنه بر تعدیل مزاج

پسته کوهی به علت داشتن طبع گرم، در طب سنتی به عنوان ماده ‏ای برای متعادل کردن طبع بدن و رفع سردی مزاج به کار برده می‏شود.
مصرف بنه به دلیل طبع گرم آن باعث تقویت قوای جنسی شده و برای زنان در رفع عقب افتادگی‏ های عادات ماهیانه موثر است.

خواص غیر خوراکی دانه بنه

مصرف غیرخوراکی پسته کوهی در طب سنتی، به شکل روغن در از بین بردن ماه‌گرفتگی و لکه های پوستی موثر است.
مصرف روغن بنه باعث باز شدن و سفید شدن پوست به خصوص در ناحیه صورت شده (میتوان آن را به صورت ماسک هم مورد استفاده قرار داد).
ماساژ دادن بدن و بهبود دردهای مفصلی و ناحیه کمر به وسیله روغن پسته کوهی
استفاده از ترکیب چربی حیوانی و پسته کوهی آسیاب شده بر روی ناخن ترک خورده و کج باعث بهبود کجی و رفع ترک و مشکلات ناخن میشود.
روغن مغز بنه، در درمان سرفه های خشک، عفونی و خلط آور موثر است.
روغن بنه دارویی است که سبب کاهش عفونت ریه و التهابات مربوط به آن میگردد. این خاصیت به دلیل وجود ویتامین‏ های گروه A و B و D می‏باشد که در روغن مغز بنه موجود بوده و خواصی ضد میکروبی به آن می‏دهد. لذا اکثراً در درمان سرماخوردگی و گرفتگی صدا، استفاده از روغن مغز بنه موثر واقع می‏شود.
کمک به درمان و بهبود ورم و زخم‏ های سخت

تاثیر بنه در درمان زخم پای بیماران دیابتی

در افراد مبتلا به دیابت گاهی در ناحیه پا علائمی به صورت زخم، عفونت و گانگرن وجود دارد و این امر مشکلی در مراقبت از بیماران دیابتی است که گاهی به دلیل عفونت بیش از حد یا ایسکمی محیطی در ناحیه پا منجر به قطع عضو می‌شود. درمان رایج زخم پای دیابتی شامل کنترل مناسب قندخون، درمان آنتی‌بیوتیکی، دبریدمان نسوج نکروزه، کاهش فشار مکانیکی و پانسمانِ مرتب است. محققان در بررسی ها نشان دادند که باتوجه به اثرات ضد میکروبی، ضد باکتریایی و آنتی بیوتیکی گیاه بنه، استفاده از عصاره بنه مانع رشد گروهی از باکتری‌ها در زخم پای افراد مبتلا به دیابت شده وسبب کاهش مدت زمان دوره بستری میگردد.

غذاهای رایج با بنه

یکی از کاربردهای رایج دانه بنه، استفاده از آن در تهیه غذاهای متعدد می باشد. غذای تهیه شده با دانه درخت بنه علاوه بر طعم متفاوت دارای خواص بی نظیری نیز می باشد که در ادامه درباره غذاهای تهیه شده با این دانه بیشتر توضیح داده شده است.

دانه بنه را هم به صورت رسیده و هم به شکل نرسیده (کال-خام) میتوان مصرف کرد. دانه بنه در حالت نرسیده، سبز رنگ و ترش مزه بوده که این طعم ترش باعث محبوبیت آن برای استفاده های متعدد غذایی به شکل طعم دهنده گردیده است. بنه نرسیده را میتوان در برابر نور خورشید قرار داده و کاملا خشک نموند. برای هر بار مصرف میتوانید دانه بنه را به دو شکل آسیاب شده و یا سالم مورد مصرف قرار دهید. بنه را هم به صورت خام و نرسیده و هم در حالت رسیده می توان در تهیه غذاهای متفاوتی همچون ته چین، انواع خورشت ها، مرغ، آش، پلو و …. مصرف کرد.

یکی دیگر از مهمترین کاربردهای دانه بنه سبز (بنه نرسیده)، استفاده آن در تهیه ترشی خوشمزه و پرطرفدار بنه است.

منابع

مقالات مرتبط

دسته ها :

مقالات

آنیتا رشادت