مقدمه
بَنِه یا پسته کوهی یا پسته وحشی، با نام علمی Pistacia atlantica، درختی از زیرمجموعه انواع پسته است. ارزش بالای درختان بنه، به کاربرد قسمت های مختلف آن در زمینه های متعدد دارویی. صنعتی و خوراکی بر می گردد. قسمت های مختلف این درخت مانند پوست، برگ، میوه نارس، مغز دانه رسیده و صمغ ترشح شده از تنه آن (سقز طبیعی) را می توان در زمینه های متعدد خوراکی و دارویی مورد استفاده قرار داد. شیره سقز جزء دسته صمغ هایی (الئورزین هایی) با خواص بی شمار است.
در ادامه به تشریح بیشتر سقز ترشح شده از تنه درختان بنه و خواص بی نظیر آن پرداخته شده است.
درخت سقز (پسته وحشی)
درخت پسته کوهی با نام علمی پیستاسیا آتلانتیکا (Pistacia atlantica) گونه ای از درختان پسته و یکی از باارزش ترین گونه های گیاهی است. که از دیرباز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. درخت پسته کوهی (درخت بنه | درخت بن | درخت ون | درخت ویژه ن) بیشتر در غرب کشور و در رشته کوه های زاگرس رویش دارد. این درخت دارای سه زیر گونه با نام های کوردیکا (kurdica)، کابولیکا (cabulica) و موتیکا (mutica) است. در مقاله تفاوت بنه و کلخونگ به توضیح این زیرگونه ها پرداخته شده است. به دلیل ترشح صمغ خاص از تنه این درخت که به سقز شهرت دارد، گاهی این درخت را با نام درخت سقز نیز می شناسند.
میوه درخت بنه نیز (در کردی به آن قەزوان گویند) به شکل دانهای روغنی شکل است. مضاف بر استفاده آن جهت تهیه ترشی و مربا، معطر نمودن ماست و دوغ (به صورت خشک شده). در زمینه های دارویی و خوراکی نیز استفاده میشود. در مقاله دیگری به بررسی کامل میوه درخت بنه و خواص و کاربردهای آن پرداخته شده است.
سقز طبیعی
از درختان مختلف رزین چسبناکی هنگام قطع یا زخمی شدن تنه آن ها تراوش میشود. این رزین مانند یک بانداژ عمل میکند. رزین ترشح شده زخم درخت را می پوشاند. همچنین از آن در برابر حشرات، انگل و سایر عوامل بیماری زا محافظت می کند. قرن هاست که از رزین ها به دلیل فواید و نقش موثر آن در سلامتی استفاده های متعدد میشود. از درخت بنه نیز شیرهای به نام سقز ترشح میشود که از گذشته تا به امروز در زمینه های مختلف به کار گرفته شده و خواص آن بر همگان اثبات شده است.
این ماده شگفت انگیز به دلیل دارا بودن ارزش اقتصادی فراوان، جزء اقلام صادراتی با اهمیت از نظر ارز آوری برای کشور است. سقز طبیعی کاربردهای متعددی در زمینه های مختلف دارویی، درمانی، صنعتی و غذایی دارد. رایج ترین استفاده سقز طبیعی در تولید آدامس طبیعی یا همان آدامس سقز است. سقز علاوه بر شکل اولیه شیره مانند خود، در انواع و شکل های متنوع دیگری نیز یافت میشود. سقز را میتوان به صورت های تکه‌ای (قطعات محکم شده آدامس سقز خالص)، قرص، کپسول، آدامس جویدنی (مانند آدامس طبیعی بن) پودر قهوه با سقز و … یافت.
مزایای سقز طبیعی
از جمله مفیدترین و شناخته‌شده‌ترین صمغ طبیعی، صمغ درخت پسته وحشی (بَن) است. خواص دارویی، درمانی و پزشکی این صمغ به گونه ای است که مصرف آن توسط پزشکان بزرگ و مطرحی مانند ابن سینا توصیه شده‌است. عصاره حاصل از درخت بنه (سقز) جزو مفیدترین گیاهان دارویی شناخته شده‌است. و در صنایع غذایی و طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه این مطلب مزیت های سقز در زمینه های مختلف درمانی، کاربردهای متنوع آن در صنعت، عوارض جانبی سقز و انواع مکمل های آن ذکر شده‌است.
1- خواص دارویی سقز طبیعی
سقز طبیعی دارای خواص دارویی بی شماری است. از جمله این خواص میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- شیره سقز یک ملین کننده، درمان کننده یبوست و موثر در درمان مشکلات معده است.
- توصیه شده توسط ابوعلی سینا برای درمان بیماری‌های گوارشی
- جویدن سقز با افزایش ترشح بزاق باعث کاهش اسید دهان می‌گردد. لذا بوی بد دهان را رفع کرده و مانع از پوسیده شدن دندان ها میشود.
- تسکین دردهای مفصلی و روماتیسمی
- سقز طبیعی در درمان آسم برونشیت بسیار موثر است.
- سقز به عنوان یک آنتی بیوتیک گیاهی، ضد باکتری های ایجاد کننده زخم معده و اثنی عشر
- بهبود ورم، ترک های پوستی و خارش بدن با ترکیب سقز و روغن زیتون
- جویدن سقز هاضم غذا و اشتهاآور است.
- دفع سنگ کلیه با مصرف شیره خام سقز به صورت ناشتا
- رفع خشکی دهان با افزایش ترشح بزاق دهان
- پودر سقز برای نرم کردن سینه و تسکین دردهای ریوی
- کمک به التیام زخم ها با مالیدن شیره سقز بر روی زخم
- ترکیب سقز با عسل و عصاره آلوئه‌ورا در کمک به التیام زخم‌های دیابتی
- استفاده از سقز به صورت بخار پز برای تقویت چشم ها
- سقز طبیعی را میتوان قورت داد و از خواص آن بهره برد.
- پیشگیری از پوسیدگی دندان و التیام و تقویت لثه
- از بین برنده باکتری های هلیکو و پیلوری (عامل زخم معده)
2- کاربرد صنعتی سقز طبیعی
شیره سقز علاوه بر خواص دارویی که پیشتر ذکر شد، دارای کاربردهای متعددی در صنایع از جمله صنعت عطرسازی و داروسازی است. مهمترین مواد تشکیل دهنده این صمغ روغن تربانتین و کلوفان است. از تربانتین بعنوان سم دفع آفات و علفکش، جهت معطر کردن صابون، پاک کنندها و تولید واکس استفاده میشود. از کلوفان نیز به عنوان حجیم کننده و پرکننده در ساخت آهار کاغذ، در صنایع رنگ، چسب کاغذ، نرم کننده‌های پلاستیک. موم های صنعتی، تولید آدامس استفاده می‌گردد. همچنین از مشتقات آن در روغن‌های معدنی، مرکب چاپ روزنامه‌ها، محلول‌های چسبی، روغن کابل، مایع جوشکاری. کف پوش، تهیه رزینات فلزی، صنایع کاغذهای اختصاصی، رنگ‌های سرامیکی و … استفاده می‌گردد.
یکی دیگر از مهمترین کاربردهای سقز در صنعت آدامس سازی و استفاده از آن در تهیه آدامس طبیعی است. شیره سقز به دلیل بافت طبیعی به عنوان پایه آدامس (gum base) در تولید آدامس‌های طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی پایه آدامس مورد استفاده در تهیه تمامی آدامس های موجود در بازار صرفا در دو دسته پایه طبیعی و پایه مصنوعی یا شیمیایی قرار می گیرند. در ادامه این مورد بیشتر توضیح داده خواهد شد.
3- خواص درمانی سقز طبیعی
ما هر روز در مورد برخی از مواد معجزه آسای جدید می خوانیم که میتواند همه چیزهایی را که برای سلامتی مطلوب نیاز داریم را فراهم کند. بسیاری از گزارشها اطلاعات متناقضی را ارائه میدهند. اغلب آنچه امروز مفید است، فردا مردود خوانده میشود. بهترین راه برای مقابله با این پدیده، بررسی اطلاعات بهداشتی و تغذیه‌ای از منابع معتبر مختلف، از جمله متخصصان تغذیه واجد شرایط و متخصصان بهداشت، سپس تصمیم گیری درمورد بهترین گزینه برای مصرف است.
خواص درمانی سقز طبیعی بسیار زیاد است. از سقز به عنوان یک ماده موثر در برخی داروها نیز استفاده میشود. برای آگاهی بیشتر با خواص سقز طبیعی برخی از این خاصیت ها در ذیل بیان شده‌است.
1-3 کاهش بیماری های قلبی
واژه بیماری قلبی معمولا برای اشاره به حمله قلبی بکار میرود. بیماری‌های قلبی به مشکلاتی که بر قلب یا رگ های خونی تاثیر میگذارند، اشاره دارد. دو خطر اصلی در بروز این بیماری ها کلسترول و فشار خون بالا است. مصرف سقز باعث بهبودی این دو عامل در افراد مبتلا به مشکلات قلبی میشود. برای کاهش میزان کلسترول LDL میتوان روزی 5 گرم پودر سقز مصرف کرد. مصرف سقز در طول یک سال و نیم، نشانههای دیگری از بیماری قلبی و کبدی (آپولیپوپروتئینB، AST، ALT، GGT) را هم کاهش میدهد.
آزمایش بالینی بر روی 179 انسان سالم انجام شد. به این افراد روزانه 1 گرم سقز دادیم. این کار توانست سطح کلی کلسترول آن ها را پایین آورد. اما نتوانست سطح HDL،LDL یا سطوح تری گلیسیرید را تحت تاثیر قرار دهد. این اثر نیز بیشتر در افراد چاق اعلام شد. دو نوع دیگر از سقز (سقز عاری از پلیمر و پودر خام سقز) هیچ تاثیری برروی افراد نداشتند.
از طرف دیگر برای آزمودن تاثیر سقز بر روی کاهش فشار خون بالا آزمایشی نیز بر روی موش ها انجام گرفت. در این مطالعه، مکمل سقز توانست فشار خون انقباضی و انبساطی را کاهش دهد. هم چنین باعث کاهش التهاب و آسیب به قلب و سایر اندام ها (که میتواند ناشی از فشار خون بالا باشد) شد.
2-3 کمک به دیابتی ها
نتایج حاصل از آزمایش بالینی روی 179 نفر حاکی از این بود که، مصرف روزانه 1 گرم سقز خام باعث کاهش سطح گلوکز ناشتا، به خصوص در افراد چاق میشود. با این حال، در نتایج این آزمایش پودر خام و سقز عاری از پلیمر، هیچ تاثیری بر روی افراد نداشتند. آزمایش دیگری بر روی موش های مبتلا به دیابت انجام شد. آدامس تهیه شده از شیره سقز توانست قند خون بالا در این موش ها را کاهش دهد. از این جهت خواص سقز طبیعی برای گروهی که قند برای آن ها مضر است قابل توجه است.
3-3 افزایش سلامت دهانی
نتیجه آزمایشی متشکل از 10 نفر نشان داد که جویدن آدامس سقز به مدت 7 روز، تجمع پلاک دندانی را کاهش می دهد. در چندین آزمایش بالینی دیگر بر روی بیش از 100 نفر، نتایج حاکی از این بود که جویدن سقز باعث کاهش سطوح باکتری های بزاق دهان نیز میشود. در مطالعه دیگری مشخص شد، عصاره سقز سبب نابودی باکتری های عامل بیماری های لثه و التهاب (مانند ورم لثه) میشود.
4-3 کاهش نشانه های IBD
Inflammatory bowel disease یک شرایط مزمنی است که باعث التهاب در بعضی از قسمت های روده میشود. در آزمایش بالینی متشکل از 60 بیمار مبتلا بهIBD، روزانه2/8 گرم سقز به آن ها داده‌شد. نتایج نشان داد این ماده توانست کیفیت زندگی و نشانه هایIBD را بهبود ببخشد. (سطوح لیزوزیم، لاکتوفرین، و کالپروتکتین). با این حال، در این مطالعه سطح CRPهیچ تغییری نکرد. CRP یکی از نشانه های رایج IBD است. همچنین سقز به طور خاص در افراد مبتلا به بیماری کرون تأثیر میگذارد.
5-3 کمک به بهبود بیماری کرون
بیماری کرون نوعی بیماری التهابی روده است که در هر قسمتی از دستگاه گوارش بروز میکند. در یک آزمایش بالینی 18 نفره، مکمل های ترکیب شده با سقز (2/2 گرم در روز)، توانست نشانه هایی از بیماری کرون را کاهش و سلامت عمومی را در طول 4 هفته بهبود بخشد. علاوه بر کاهش تعداد دفعات بیرون روی، درد معده، گرفتگی عضلات و مصرف داروهای ضد اسهال، توانست به طور قابل توجهی نشانه های کلیدی این بیماری را نیز کاهش دهد. در مطالعه دیگری که روی موش ها انجام شد، سقز مارکرهای متورم مرتبط با IBD را کاهش داد. اما در حیوانات دیگر، این اثر پس از 6 روز نتیجه معکوس داشت.
6-3 کمک به هضم غذا
در آزمایشی به 148 نفر که سوهاضمه داشتند، 350 میلی گرم سقز داده‌شد. این مقدار توانست علایم سوهاضمه مانند درد معده، سوزش سردل و درد بالای شکم در آن ها را کاهش دهد. بنابراین خواص سقز طبیعی به گونه ای است که می توان برای کمک به هضم غذا از آن استفاده کرد.
7-3 کمک به التیام زخم ها
در مطالعه ای بر روی 38 نفر از افراد مبتلا به زخم روده کوچک، مصرف سقز توانست به ترمیم زخم و کاهش آثار آن کمک کند. در این آزمایشات، سقز به صورت دهانی مصرف نشد. بلکه این کار به وسیله طبیبان سنتی و از طریق سوزاندن آدامس و رزین سقز و کشیدن آن روی زخم بیش از 3 روز صورت پذیرفت. این تنها مطالعه ای بود که در آن از دود سقز استفاده شد و مکانیسم ها و معانی آن تا حد زیادی ناشناخته باقی ماند.
8-3 کمک به درمان عفونت اچ.پیلوری
هلیکوباکترپیلوری (h پیلوری) نوعی باکتری است که در معده حدود 2/3 مردم جهان وجود دارد. مصرف سقز معمولاً در افراد مبتلا به عفونت اچ.پیلوری (یک عامل خطر زا در ابتلا به بیماری زخم پپتیک معده) نیز توصیه میشود. طبق یافته ها سقز خالص به تنهایی (350 میلی گرم – 1 گرم، 3 بار در روز) به طور متوسط در از بین بردن اچ.پیلوری موثر است. (30 درصد -38 % درمان) و پس از 14 روز درمان میشود. اما در آزمایش انجام شده بر روی 52 نفر نشان داده‌شد زمانی که این ماده در ترکیب با داروهای ضد زخم معمول، (پنتورپازول) مصرف میشود، جواب نخواهد داد و بدون اثر است.
در یک آزمایش بالینی دیگر بر روی 8 نفر، مصرف روزانه 4 گرم سقز نتوانست تاثیری روی وضعیت عفونت اچ.پیلوری آن ها داشته باشد. روی موش ها نیز آزمایشاتی انجام شد. بررسی ها نشان داد مصرف سقز توانست اچ.پیلوری را کاهش دهد. اما نتوانست به طور کامل در درمان عفونت موثر باشد. در مطالعات سلولی انجام شده، سقز در برابر اچ.پیلوری بسیار موثر بود و 90 % از باکتری ها را از بین برد.
9-3 مبارزه با سرطان
با توجه به بررسی های علمی بر روی حیوانات و مطالعات سلولی مختلف، سقز پتانسیل بالای ضد سرطانی دارد. بررسی های انجام شده روی موش های مبتلا به سرطان روده، عصاره سقز قادر به توقف رشد سرطان تا 35% بدون هیچ گونه اثرات مضری شده است. در یک مطالعه سلولی، سقز توانست حساسیت سلول های سرطانی پروستات را به هورمون های جنسی مردانه (آندروژن) با کاهش فعالیت این گیرنده ها، کاهش و به درمان سرطان کمک کند. طبق دو مطالعه سلولی دیگر، سقز توانست سلول های سرطانی کولون را از بین ببرد.
10-3 جلوگیری از گلوکوم
گلوکوم (آب سیاه) یک بیماری اعصاب بینایی چشم است که منجر به تاری دید و کوری میشود. بررسی ها نشان داده که سقز قبل از جذب شدن در جریان خون، به از بین بردن باکتری های گوارشی کمک میکند. لذا مستقیماً در جلوگیری از ابتلا به گلوکوم مرتبط است.
11-3 درمان عفونت ها و محافظت از کبد
از آنجا که سقز یک داروی ضد التهاب و ضد قارچ قوی است، با کاهش علایم بیماری های متعدد، مانند عفونت های پوستی مرتبط است. همچنین یافته ها نشان داده است که سقز کبد را از عفونت و بروز بیماری های کبدی محافظت میکند. آزمایش خون شرکت کنندگانی که روزانه 5 گرم سقز مصرف میکردند، سطح آنزیم های کبدی مشخص در مقایسه با سطوح اولیه را نشان میدهند. پس این شاخصی برای بهبود سلامت کبد است.
12-3 کمک به حفظ سرزندگی سلول ها
سقز سرشار از آنتی اکسیدان هاست که ثابت شده آسیب رادیکال آزاد را کاهش داده و باعث احیا شدن سلول های زنده میشود. این کار منجر به کند شدن سرعت روند پیری و همچنین حفاظت از اندام های حیاتی از بیماری ها و زوال میشود. لذا فرد را جوان و سرشار از نشاط نگه میدارد.
13-3 مبارزه با میکروب ها
سقز به طور موثر میتواند رشد انواع مختلف باکتری ها و قارچ کاندیدا (معمول ترین عامل عفونت قارچی) را مهار کند. بنابراین می توان با مصرف سقز طبیعی در قالب آدامس یا سایر فرآورده های خوراکی آن به مبارزه بهتر بدن با میکروب ها کمک نمود.
14-3 کاهش التهاب
سقز یک عنصر ضد التهاب است که میتواند به بهبود بیماری های خود ایمنی و یا التهاب مزمن کمک کند. سقز به عنوان یک کاهش دهنده سطح التهاب و نشانه های تورم عمل میکند. این شیره مسیرهای التهاب را مسدود و نوتروفیل ها (نوعی سلول خونی سفید) را فعال میکند.
آدامس طبیعی
آدامس طبیعی محصولی منحصر به فرد و متمایز است که از شیره سقز طبیعی به دست می آید. بافت این آدامس کاملا طبیعی بوده و برخلاف آدامس های دیگر موجود در بازار هیچ ضرری برای سلامتی ندارد. فرایند تولید آدامس طبیعی دشوار است اما به همان نسبت محصول نهایی بسیار ارزشمند بوده و دارای کیفیت، طعم، سلامت و اصالت بالایی است. به دلیل شرایط خاص تولید این محصول در جهان تعداد محدودی شرکت به تولید آدامس طبیعی مبادرت میکنند. در ایران نیز این امر صادق بوده و تنها دو شرکت به تولید محصول آدامس طبیعی پرداخته اند. شرکت سقزسازی سیوان کردستان با سال ها تلاش و پشتکار در راستای تولید محصول با کیفیت و با اصالت اکنون به تولید آدامس طبیعی با برند بَن مبادرت می نماید. در مقاله فرایند تولید آدامس طبیعی از درخت بنه به بیان کامل مراحل تولید این محصول ارزشمند پرداخته شده‌است.
افزایش آگاهی و توجه به امر سلامتی و مصرف محصولات طبیعی و ارگانیک به جای محصولات شیمیایی و صنعتی مضرر از طرف دیگر سبب شده است تا امروزه کتگوری آدامس طبیعی بیش از پیش شناخته شده و تمایل به مصرف آن در گروه های مختلف سنی افزایش یابد.
خواص آدامس طبیعی
سقز طبیعی دارای خواص بسیاری است. این ماده پر خاصیت پایه و بیس در محصول آدامس طبیعی است. لذا تمام خواص سقز طبیعی را میتوان در همین آدامس طبیعی یافت. افزایش سطح آگاهی عمومی و توجه به امر سلامتی سبب شناخت هرچه بیشتر و افزایش مصرف آدامس طبیعی نسبت به آدامس‌های شیمیایی شده است. آدامس طبیعی بَن یک محصول متفاوت و گیاهی است که تمام کاربردهای آدامس عادی (جنبه تفننی، خوشبوکنندگی دهان و …) را دارد. افزون بر آن خواص زیادی داشته و مضرات و معایب آدامس‌های عادی را ندارد.
در ادامه صرفا ویژگی های متمایز آدامس طبیعی بن بیان شده است:
ویژگی های متمایز آدامس طبیعی:
-
- پایه آدامس (گام بیس) طبیعی و برگرفته از شیره یا صمغ درختان بنه
- دارای خواص و مصارف پزشکی و درمانی موثر و توصیه شده توسط اطباء
- قابلیت همزمان جویدن و بلیعدن برای بهره مندی از ارزش غذایی آن
- سلامت محور بودن، بدون پلاستیک بودن و سازگاری با محیط زیست
- بسیار سازگار با سیستم گوارشی انسان و کمک به هضم غذاهای سنگین
- تقویت کننده موثر دستگاه گوارش (خواص زیاد برای معده،روده و کلیه)
- دارای طعم خاص و محبوب گیاهی (طعم کلاسیک تربانتین یا اصیل سقز)
- قابلیت جویدنی منحصر به فرد و تا حد زیادی متفاوت با آدامس عادی
- کمک به سلامت دهان، پیشگیری از پوسیدگی دندان و التیام و تقویت لثه
- نداشتن افزودنی های مضر شیمیایی و مصنوعی در آدامس طبیعی
- دارای مجوز سازمان غذا و دارو و نشان استاندارد ایران و گواهینامه iso
- قیمت مقرون به صرفه برای مصرف کننده به نسبت دشواری تولید
- رعایت استانداردهای کیفی جهانی (با اخذ تاییدیه آزمایشگاه ALS سویس)
- دستیابی به عنوان وادحد نمونه داخلی و رتبه برتر تولید محصول سالم
- داشتن تنوع در بسته بندی و بهره مندی از هویت بصری زیبا و یکپارچه
صفحه فروشگاه محصولات آدامس طبیعی بن
منابع
مقالات مرتبط
- آدامس سقز یا آدامس طبیعی
- فرایند تولید آدامس طبیعی از درخت بنه
- تفاوت کندر و سقزطبیعی
- طرز تهیه آدامس سقز طبیعی خانگی
- آدامس های عملکردی یا فانکشنال
- تفاوت آدامس طبیعی و صنعتی
- چرامیتوان آدامس طبیعی را قورت داد؟
- شناخت میوه درخت بنه
- تشخیص سقز طبیعی از تقلبی
- تفاوت درخت بنه و کلخونگ
- پایه آدامس یا گام بیس چیست؟
- معرفی برترین آدامس های طبیعی جهان
