حوزه محیط زیست

حوزه محیط زیست

آدامس طبیعی بَن

رویشگاه های پسته وحشی در منطقه زاگرس یا همان جنگل های بنه با توجه به نقش بسیار مهمی که در تثبیت خاک، جلوگیری از فرسایش، حفظ پوشش گیاهی، تولید و برداشت میوه و تولید سقز دارند، سال های متمادی است که محل فعالیت اقتصادی و اجتماعی مردم حاشیه نشین جنگل بوده و ارتباط تنگاتنگی بین آنها برقرار است، به نحوی که حیات اقتصادی و اجتماعی ساکنان منطقه در گرو بقاء این جنگل ها است.
بنابراین یکی از نگرانی های موجود در ارتباط با تهیه صمغ طبیعی درخت بنه که پایه اصلی آدامس طبیعی می باشد؛ رعایت ملاحظات و اولویت های زیست محیطی است. در ایران متولیان موضوع محیط زیست و منابع طبیعی، عمدتاً سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و سازمان شیلات ایران زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی هستند و در این زمینه اختیارات، مسئولیت ها و مقرارت خاص و لازم الاجرای خاص خود را دارند. این مقررات برای بنه زارها و جنگل های درخت بن که به پرخاصیت‌ترین درخت ایران و مروارید سبز معروف است نیز به طوری که در ادامه می آید اعمال می شود.

شرایط بهره برداری از درخت بنه

به طور کلی بهره برداری از منابع طبیعی تحت ضوابط و قوانین اداره کل منابع طبیعی مربوط به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور انجام می‌شود. به طور خاص در چند دهه اخیر بهره برداری از جنگل های پسته وحشی یا برداشت سقز طبیعی در زاگرس ممنوع بوده است و بهره برداران محلی که معیشت آنها به این نعمت خدادادی گره خورده است، صرفاً با اخذ مجوزهای لازم از سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور می‌توانند از درختان بنه با شرایط ویژه بهره برداری کنند. این شرایط به این دلیل اعمال شده است که جنگل‌های زاگرس با توجه به زادآوری محدود و پایین، اکوسیستمی شکننده دارد از همین رو جزو جنگل‌های حفاظتی و حمایتی قرار گرفته است و نگاه حفاظت از این منابع طبیعی الزامی است.
درخت پسته یا بلوط وحشی یا همان سقز طبیعی بن، درختی مقاوم است که اگر در شرایط مناسبی قرار داشته باشد تا ۳۰۰ سال نیز عمر می‌کند. این درخت که که به گویش محلی به آن «داره بن» گفته می شود دارای یک شیره یا صمغ طبیعی است که در مقاطع زمانی مختلف از این درخت خارج شده و در صورتی که این موضوع هدایت نشود به شکل نامتوازن صورت گرفته و حتی ممکن است آسیب هایی از خود درخت ازجمله خشکیدگی، آفت و تخریب ایجاد شود. بر خلاف تصور در صورت برداشت صحیح و رعایت موارد آموزشی و اصول فنی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و رعایت شیوه های بهره‌برداری، نه تنها هیچ آسیبی متوجه درختان نخواهد شد، بلکه می تواند به توسعه بنه زارها نیز کمک نماید. اما این موضوع مستلزم فرهنگ سازی صحیح و همچنین الزامات قانونی است. این الزامات شامل روش‌های مراقبتی، چاله کنی برای آبیاری درختان، هرس قسمت‌های آفت زده، پاک سازی محل ها، خودداری از آسیب زدن به درخت، نوع و میزان کاسه گذاری، حدود برداشت سالانه و ... است که به قوام و ماندگاری این درختان کمک می نماید.

ملاحظات زیست محیطی آدامس طبیعی بن

شرکت سقزسازی سیوان کردستان علی رغم اینکه در فرآیند برداشت سقز طبیعی هیچ گونه فعالیتی ندارد و سقز خام موردنیاز خود را از تامین کنندگان رسمی تهیه نموده و دست اندر کار تولید آدامس طبیعی است، اما بنا بر رسالت و مسئولیت اجتماعی خود همواره در نشست ها و جلسات زیست محیطی مرتبط با حوزه درختان بنه شرکت فعال داشته و دیدگاه های خود در ارتباط با توان اکولوژیک جنگل های زاگرس، اقدامات موردنیاز برای توسعه جنگل های بنه و ارتقای دانش بهره برداران ارایه نموده است و در این زمینه محتوای آموزشی نیز تهیه و در اختیار متولیان این حوزه قرار داده است.
از طرف دیگر بر این باور هستیم که فراتر از آموزش بهره برداران، لازم است تدابیری برای معضلات بسیار بزرگ در حوزه آسیب های جنگلی اندیشید. مشکلات ناشی تغییرات اقلیمی، گسترش آفت و بیماری های جنگلی، خشکسالی های متوالی، عملیات سدسازی، معدن‌کاوی، چرای بی‌رویه دام، زراعت زیراشکوب، برداشت چوب هیزمی، آتش‌سوزی، هجوم ریزگردها، قطع درختان، اجرای طرح‌های عمرانی، صمغ‌گیری غیراصولی و غیرمجاز و ... همه از عوامل تخریب جنگل ها به شمار می آیند که بایستی مورد مداقه و برنامه ریزی جدی قرار گیرند. به گفته کارشناسان مربوطه در میان ۷۰ عاملی که به عنوان عامل تخریب جنگل‌های زاگرس شناخته می‌شود، عامل انسانی به ویژه موضوع آتش سوزی نقش مهمتری دارند.