مقدمه
زغال فعال (به انگلیسی activated charcoal) پودر سیاه رنگ ریز است. زغال فعال زمانی ساخته‌می‌شود که مواد حاوی کربن، مانند چوب، در دمای بالا برای ایجاد زغال چوب حرارت داده‌می‌شوند. این فرآیند به عنوان فعال‌سازی نیز شناخته‌می‌شود. زغال فعال با زغال مورد استفاده در باربیکیو متفاوت است. درحالی که ساخت هر دو نوع زغال از مواد پایه یکسان امکان پذیراست، زغال باربیکیو در دماهای بالا مانند زغال فعال، ساخته‌نشده‌است. علاوه بر این، بریکت‌های زغال باربیکیو حاوی مواد اضافی هستند که برای انسان سمی است. در ادامه این مقاله به معرفی زغال فعال و بیان کاربرد و خواص آن پرداخته‌شده‌است.
کربن فعال چیست؟
کربن فعال، یا همان کربن اکتیو (زغال فعال) یک پودر سیاه رنگ است که از ترکیب زغال استخوان، پوسته نارگیل، زغال سنگ نارس، کک نفتی، زغال سنگ یا خاک اره ساخته‌شده‌است. درواقع هنگامی که زغال در دمای بسیار زیاد تحت فشار قرار می‌گیرد، کربن اکتیو تولید میگردد. منظور از زغال فعال، زغال مورد استفاده برای کباب کردن نیست. بلکه زغال فعال مورد نظر بطور خاص برای اهداف پزشکی طراحی شده‌است.
زغال فعال کربن و خاکستر سیاه باقی‌مانده‌ای است که از سوختن آرام موادی مانند چوب به دست می‌آید. این کربن در محیطی با اکسیژن کم (بدون اکسیژن) و در اثر سوختن تا حدی که آب و تمام مواد بخارشونده آن از بین برود، به دست می‌آید. در دمای بالا ساختار داخلی کربن فعال تغییر، قطر آن کاهش و سطح آن افزایش می‌یابد. در نتیجه این تغییرات، کربن اکتیو نسبت به زغال معمولی منافذ بیشتری دارد.
به طورکلی کربن اکتیو با زغال معمولی متفاوت است. این پودر سیاه بدون بو و مزه بوده و به شکل ذرات ریز است، که مواد مایع و آب را از خود عبور می‌دهد و بسیار نفوذپذیر است. زغال فعال خواص بسیاری دارد. سال‌ها است که زغال فعال در درمان مسمومیت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خواص زغال فعال
از کربن فعال در زمینه‌های متعددی استفاده می‌شود. از جمله کاربردهای آن میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
حذف آلاینده‌های گازی
بررسی‌ها نشان داده‌است کربن فعال میتواند در جذب آلاینده‌های گازی و بوها موثر باشد. لذا از این قابلیت کربن اکتیو در دستگاه‌های تصفیه هوا استفاده می‌شود. این امر سبب پاکسازی هوای محیط‌های بسته میگردد.
سفید کردن دندان‌ها
یکی دیگر از کاربردهای رایج کربن اکتیو (فعال) استفاده به عنوان سفیدکننده دندان است. سفیدکردن دندان‌ها به دلیل جذب پلاک و سایر ترکیبات دندان توسط کربن فعال انجام میگردد. محصولات مختلفی با مشتقات زغال برای این منظور تهیه شده‌است.
درمان پوست
کاربرد دیگر کربن فعال برای از بین‌بردن آکنه، پاکسازی پوست صورت، جای گزش حشرات، مار و.. است. از دیگر خواص و کاربردهای زغال فعال میتوان به از بین‌بردن چربی‌های اضافه پوست و بهبود درمان آکنه و جوش صورت در دوران بلوغ اشاره نمود. زغال فعال تمام آلودگی‌ها و چربی اضافی پوست را می‌شورد. به دلیل خاصیت پاک کنندگی زغال از آن در تهیه ماسک‌های صورت و صابون‌های بهداشتی استفاده‌شده‌است، که در داروخانه‌ها موجود است.
تصفیه آب
از کربن فعال برای تصفیه آب و هوا استفاده می‌شود. کربن اکتیو در جذب محتویات فلزی و فلوراید در آب، عملکرد بسیار مطلوبی دارد.
دفع سموم
زغال پس از فعال‌شدن، قابلیت‌های آن افزایش میابد. این ماده به دلیل خواص آنتی باکتریال آن با جذب مواد سمی و آلوده، در دفع سموم بدن مفید است. طریقه عمل ذرات زغال به این صورت است که با جذب آلودگی‌ها محیط را از مواد مضر پاک می‌کنند. در مسمومیت‌های حاد نیز این ماده به عنوان ماده سم‌زدا استفاده می‌شود.
سلامت مو
شامپوهای زغالی یکی از روش‌های داشتن موهایی سالم و از بین‌رفتن ریزش مو است. شامپوهای زغالی را میتوان با اضافه‌کردن پودر زغال فعال به شامپو تهیه نمود. این شامپو با از بین‌بردن چربی‌های مضر مو و رفع خارش و شوره به سلامت موها کمک می‌نماید.
کربن فعال خوراکی
مصرف کربن اکتیو، به صورت خوراکی دارای خاصیت درمانی است. در یک مطالعه مشخص‌شده که مصرف 24 گرم کربن اکتیو به صورت روزانه برای چهار هفته، میزان کولسترول بد بدن را تا 25% کاهش می‌دهد.
از طرف دیگر کربن اکتیو بوی بد بدن را در اختلالاتی مثل TMA (سندروم بوی ماهی) کاهش می‌دهد. کربن اکتیو میتواند در افزایش کارایی کلیه‌ها نیز موثر باشد. بنابراین در صورت نیاز، با نظارت پزشک متخصص، مصرف کربن اکتیو میتواند به عملکرد بهتر بدن کمک کرده و از این ماده به صورت خوراکی هم استفاده نمود.
عامل زرد شدن دندان
تغیر رنگ دندان‌ها، تیره و زرد شدن آن‌ها در افراد مختلف دلایل متفاوتی دارد. عواملی مانند ژنتیک، سن، مصرف بعضی غذاها و داروها، نوشینی‌هایی مانند چای، قهوه، الکل، استعمال دخانیات و موادمخدر، مصرف مواد حاوی اسید، خوردن شکلات، خشک شدن دهان در اثر بیماری‌ها میتواند در تیرگی و زرد شدن دندان‌ها موثر باشد. زمانی که مینای دندان نازک شده یا از بین می‌رود، تیرگی عاج دندان نمایان شده و به دنبال آن رنگ دندان تیره به‌نظر می‌رسد. لذا در این حالت باید از موادی جهت برطرف کردن زردی و تیرگی دندان استفاده کرد. یکی از شناخته‌شده‌ترین مواد مورد استفاده در سفید کردن دندان‌ها کربن فعال است.
نحوه عملکرد زغال فعال
پیش‌تر بیان‌شد که زغال فعال دارای منافذ زیادی است. این منافذ به قسمت‌های خشن و زبر دندان متصل می‌شود. منظور از قسمت‌های خشن لکه‌های سطح دندان و پلاک‌ها است. اتصال زغال فعال به این لکه‌ها، سبب ازبین‌رفتن پلاک‌ها و جرم دندان میگردد. اما این اتصال خیلی سریع رخ نمیدهد و برقراری اتصال نیازمند زمان است.
هنگامی که زغال فعال مدتی روی دندان‌ها باقی ماند، میتوان آن را شستشو داد. نکته قابل توجه این است که کربن فعال فقط به قسمت‌های ریز دندان متصل می‌شود. لذا به طور موثر توانایی تغیر رنگ دندان‌هایی را که دارای لکه‌های عمیق است ندارد. این امر در مورد افرادی که سال‌های متوالی است به دلیل مصرف استعمال دخانیات رنگ دندان‌های آنان تغییر کرده و لکه‌های عمیقی روی دندان‌ها ایجاد‌شده به راحتی امکانپذیر نیست. درواقع علی‌رغم موثر بودن و کاربرد زیاد زغال فعال برای سفیدکردن دندان، این روش بهترین روش سفید کردن دندان به‌شمار‌نمی‌آید. لذا برای برداشتن لکه‌های عمیق‌تر، بهتر است به دندانپزشک مراجعه نمایید.
روش استفاده از زغال فعال برای دندان
زغال فعال یکی از روش‌های شناخته‌شده برای داشتن دندان‌های سفید است. کربن اکتیو(فعال) به شکل‌های مختلف از جمله قرص، کپسول، آدامس کربن فعال، خمیر دندان زغالی و… وجود دارد.
طیف وسیعی از محصولات با مضامین زغالی وجود دارد. رایج‌ترین محصولات زغالی مرتبط با دهان و دندان شامل خمیردندان‌های زغالی و آدامس‌های زغالی(کربن بلک) است. آدامس‌های زغالی عرضه‌شده به بازار به دلیل کاربرد آن‌ها مورد استقبال قرارگرفته‌است.
دلیل استفاده از زغال فعال برای سفید کردن دندان
دلیل اصلی استفاده از زغال فعال برای سفید کردن دندان، ویژگی ترکیبی آن است. زغال قادر است ماده تانن را که معمولا در قهوه، چای و انواع مختلف غذاها یافت می‌شود، به خود جذب کند. تانن، یکی از دلایل اصلی لکه‌دار شدن دندان‌ها است. اگرچه هنوز گزارشی از آسیب به این نوع دندان‌ها ارائه نشده اما اگر بر روی دندان خود قاب یا پلاک دارید، قبل از استفاده از زغال فعال، حتما با دنداپزشک خود مشورت نمایید.
سفید کردن دندان با زغال فعال
عملکرد زغال فعال برای سفید کردن دندان‌ها به این طریق است، که کربن با چسبیدن به لک و پلاک‌های دندان آن‌ها را جذب و از مینای دندان جدا می‌کند. زغال جذب کننده تانن‌ها است. این ماده در ترکیبات چای و قهوه و دیگر مواد کافئین‌دار نیز وجود دارد و به این طریق به سفید شدن سریع دندان کمک می‌کند. همچنین زغال دارای خاصیت آنتی باکتریالی است که سبب از بین رفتن بوی بدن دهان نیز میگردد.
عوارض استفاده از سفید کننده‌های کربنی
مواد سفیدکننده کربنی یا ذرات زغالی دارای کمی اثرات سایندگی است. همین ویژگی سبب برداشتن لکه‌ها و جرم‌های دندانی میگردد. از طرف دیگر ساینده بودن ماده معدنی می تواند سبب آسیب به مینای دندان هم شود. علی الخصوص وقتی که با سایش مکانیکی مانند مسواک‌های زبر همراه باشد. لذا کسانی که پوسیدگی دندان دارند، ممکن است پس از استفاده از کربن فعال حساسیت بیشتری نسبت به سرما و گرما پیدا کنند. همچنین عدم استفاده صحیح از این ماده معدنی می تواند باعث خراشیدن و خرد شدن دندان‌ها شود.
روش‌های استفاده از پودر زغال در سفید کردن دندان
سفید کردن دندان‌ها به وسیله پودر زغال دستورالعمل‌های خاص و یا فرایند پیچیده‌ای ندارد. به کمک روش‌های زیر میتوانید اثربخشی این ماده را در سفید کردن دندان‌ها ملاحظه کنید.
1- استفاده از پودر زغال همراه مسواک
این کار را به 2 شکل میتوان انجام داد. میتوانید مقداری از زغال فعال را پودر نموده سپس آن را روی مسواک بریزید. همچنین میتوان کپسول آماده آن را از داروخانه تهیه کرده و روی مسواک خود بپاشید. سپس به مدت سه دقیقه دندان‌های خود را به آرامی با مسواک آغشته به زغال فعال مسواک کنید.
2- ترکیب پودر زغال با آب
یک قرص زغال فعال را کوبیده و با مقدارکمی آب مخلوط کنید تا یک خمیر به دست آید. سپس مسواک خود را داخل خمیر زغالی فرو برده و به آرامی به مدت 3 دقیقه روی دندان‌ها بکشید.
3– ترکیب پودر زغال با نمک
ترکیب پودر زغال و نمک به دلیل خواص پاک کنندگی نمک و زغال ترکیب بسیار قوی است. لذا در این روش احتمال ساییدگی دندان بیشتر بوده و باید با احتیاط بیشتری آن را مصرف نمود. پس در استفاده از این روش مراقب دندان خود باشید. مقداری نمک و پودر زغال را مخلوط کنید. سپس مسواک خود را به این مواد آغشته‌کرده و چند دقیقه دندان خود را مسواک بزنید.
4– ترکیب زغال فعال با روغن نارگیل
روغن نارگیل به دلیل خاصیت ضد میکروبی از عوامل کاهش‌دهنده عوامل بیماری‌زا دهان است. همچنین از روغن نارگیل برای سفید و تمیز کردن دندان‌ها استفاده می‌شود. لذا ترکیب این روغن با پودر زغال برای بهداشت و سفیدی دندان مناسب است.
5– ترکیب زغال با عرق نعنا
برای این کار یک قرص زغال فعال را کوبیده و سپس آن را با یک قطره عرق نعنا مخلوط کنید. مخلوط را به مدت 20 دقیقه در یخچال نگه دارید. سپس آن را به وسیله مسواک روی دندان خود بمالید. این محلول را میتوان هفته‌ای یکبار استفاده نمود. این امر سبب سفید شدن دندان و مراقبت از مینای دندان میگردد.
6– استفاده از ترکیب زغال فعال و پراکسید هیدروژن
پراکسید هیدروژن حاوی ملکول‌های هیدروژن است. این امر سبب لکه‌بری دندان‌ها میگردد. برای استفاده از این ترکیب ابتدا دو کپسول زغال را داخل لیوان بشکنید و با یک قاشق چایخوری آب مخلوط کنید. مسواک را به این مواد آغشته و یک دقیقه دندان‌ها را مسواک کنید. بعد از تمام شدن مسواک دهان خود را بشویید. سپس دوباره خمیر را به مسواک زده و سه دقیقه مسواک کنید. در مرحله آخر پراکسید هیدروژن را داخل دهان بچرخانید و بیرون بریزید. به خاطر داشته‌باشید از محول پراکسید رقیق شده برای این کار استفاده کنید تا به دهان و دندان خود آسیب نزنید.
منابع
مقالات مرتبط
